Σχολείο της Ζωής

Έχετε γράψει για την παρηγορητική δύναμη της φιλοσοφίας. Θεωρείτε ότι η φιλοσοφία προσφέρει στήριγµα σε καιρούς κρίσης και απογοήτευσης;

"Υπάρχει ένα πρόβλημα µε τον όρο "φιλοσοφία", μερικοί την αντιμετωπίζουν λες και είναι µόνο ένα πράγµα, ενώ δεν είναι. Είναι σαν να ρωτάς "είναι καλή η λογοτεχνία;". Εξαρτάται για ποιο βιβλίο μιλάμε; Η φιλοσοφία δεν είναι παρά οι λέξεις που αντανακλούν τη δράση και τη σκέψη χιλιάδων ανθρώπων σε ένα χρο¬νικό διάστημα περισσότερο από 2.000 χρό¬νια. Υπάρχει πράγματι φιλοσοφία που μπο¬ρεί να µας βοηθήσει, και ειδικά σε εσάς τους Έλληνες είναι γνώριμη. Είναι η φιλοσοφία που άρχισε στην Αθήνα µε τον Σωκράτη, συ¬νέχισε µε τον Επίκουρο, ταξίδεψε στη Ρώμη και στους Λατίνους Στωικούς και αναδύθη¬κε ξανά στην κεντρική Ευρώπη µε τον Νίτσε και τον Σοπενχάουερ στον 190 αιώνα. Μιλάω για µια φιλοσοφία που ενδιαφέρεται για τα προβλήματα στην καθημερινή ζωή.

Σήμερα όμως πάρα πολύ λίγοι άνθρω¬ποι υπηρετούν αυτό το φιλοσοφικό όραμα, ίσως επειδή κανένας δεν είναι φιλόσοφος. εκτός και αν πληρώνεται γι' αυτό. Οι καθηγητές πληρώνονται όχι για να πραγματώσουν τη φιλοσοφία, αλλά για να διδάξουν στους φοιτητές; την ιστορία της φιλοσοφίας• τι εί¬παν οι άλλοι. Ενώ στο παρελθόν ο Σωκράτης δεν ήθελε µόνο να διδάξει τη φιλοσοφία. αλλά και να ζήσει φιλοσοφικά, Είναι µια ιδέα που την έχουμε ξεχάσει και τη γνωρίζουμε µόνο από τη θρησκεία. Μόνο εκεί υπάρχει αυτή η ιδέα, ότι δεν αξίζει µόνο να ξέρεις κάτι, αλλά πρέπει να προσπαθήσεις να το ζή-σεις. Στο δικό µου έργο έχω προσπαθήσει να αναδείξω αυτή την ανάγκη, να ανατρέ¬ξουμε στους αρχαίους φιλοσόφους»

Θα μπορούσε να υπάρξει µια φιλοσοφία της αισιοδοξίας;

"Για να μιλήσουμε για αισιοδοξία πρέπει πρώτα να βρούμε τι είναι αυτό που µας κάνει απαισιόδοξους και αρνητικούς. Ένας παράγοντας δυστυχίας είναι όταν παρανοούμε, όταν δηλαδή νομίζουμε ότι όλοι μάς κατατρέχουν, ότι τα βάσανά µας είναι κάτι αφύσικο, ότι το σύμπαν συνωμο¬τεί εναντίον µας. Αυτό το νιώθουν πολλές φορές τα παιδιά, όταν προσπαθείς να τα πειθαρχήσεις λένε "γιατί είστε όλοι τόσο κακοί μαζί µου;" και ο γονιός πρέπει να πει ότι "δεν είμαι κακός, απλώς, προσπαθώ να σε κάνω να φας το πρωινό σου".

Σε µια πιο σοβαρή κλίμακα, αυτό προσπάθησαν να µας το μάθουν οι στωικοί φιλόσοφοι, να αντιμετωπίζουμε την καταστροφή καταλαβαίνοντας ότι δεν είμαστε το επίκεντρο του σύμπαντος και όσα συμβαίνουν δεν έχουν στόχο εμένα προσω¬πικά. Είναι µια προσπάθεια να µας απελευ¬θερώσουν από τον εγωισμό, που είναι παράγοντος δυστυχίας

0 φιλόσοφος Σπινόζα συνιστούσε σε όλους την ενασχόληση µε την αστρονομία, όχι επειδή ήθελε οι πάντες να μάθουν λεπτομέρειες για τις αποστάσεις των άστρων, αλλά επειδή πίστευε ότι µόνο και µόνο κοι¬τώντας τα αστέρια κατανοούμε ένα πολύ βαθύ και ουσιαστικό νόημα: ότι είμαστε κάτι πολύ μικρό, σε κάτι πολύ πιο μεγάλο και ση¬μαντικό. Για τον Σπινόζα αυτό και µόνο μπο¬ρεί να µας, βοηθήσει σε απλά καθημερινά προβλήματα, όπως η σχέση µε τη γυναίκα µου; µία επαγγελματική διαφωνία κ.λ.π.».

Δεν συμμερίζεστε τα εγχειρίδια αισιοδοξίας του τύπου «σκέψου θετικά»;

«Όχι, αντίθετα, ένας τρόπος πολλών φιλοσόφων να αντιπαλέψουν την αρνητικότητα ήταν μέσα από τον ακραίο πεσιμισμό. Ο Σοπεν¬χάουερ, για παράδειγμα, ακραίος πεσιμιστής, µας λέει συνέχεια, όπως και οι βουδι¬στές εξάλλου, ότι η ζωή είναι διαρκής πόνος και είμαστε καταδικασμένοι να υποφέρουμε και άλλα τέτοια μαύρα.

Το παράδοξο εί¬ναι ότι πολλοί που διαβάζουν Σοπενχάουερ τον βρίσκουν χαρούμενο και απελευθερω¬τικό. Αυτό εξηγείται. Όταν θες να κάνεις κά¬ποιον να νιώσει καλύτερα, το χειρότερο που μπορείς να του πεις είναι "όλα θα πάνε καλά". Είναι σαν να µην του επιτρέπεις να αναγνω¬ρίσει τον πόνο και το θυμό του. Είναι πολύ καλύτερο να του πεις ''λυπάμαι πολύ που νιώ¬θεις έτσι". Το ίδιο κάνει και ο Σοπενχάουερ. αναγνωρίζει ότι η ζωή είναι δύσκολη, και αυτόματα νιώθεις λιγότερο µόνος. Αυτό είναι το ακριβώς αντίθετο από τη νοοτροπία του αμερικάνικου ονείρου, ότι μπορείς να χτίσεις τον επίγειο παράδεισο µε καταναλωτικά αγα¬θά και ανέσεις κάτι που είναι αδύνατον και το βρίσκω και καταθλιπτικό. Πολύ πιο χα¬ρούμενο θεωρώ τον Σοπενχάουερ, που αναγνωρίζει ότι η ζωή δεν είναι τέλεια».

Εσείς είστε αισιόδοξος;

«Θα µου άρεσε να βλέπω τον εαυτό µου ως έναν χαρούμενο πεσιμιστή. Η ευρύτερη εικόνα για τον κα¬θένα από εμάς είναι σκοτεινή, ο θάνατος εί¬ναι αναπόδραστος, οι περισσότεροι από εμάς δεν θα ικανοποιήσουμε όλα µας τα όνειρα και τις φιλοδοξίες. Δεν υπάρχουν συνεχόμενα διαστήματα ευτυχίας, αλλά στιγμές και λεπτά, 10 λεπτά από εδώ, 10 λεπτά από εκεί Ταυτόχρονα όμως µε ενθουσιάζει η ζωή, εν¬διαφέρομαι για τους άλλους ανθρώπους, αναζητώ νέες εμπειρίες, κάθε πρωί σηκώνομαι από το κρεβάτι γεμάτος περιέργεια γι' αυτό που θα επακολουθήσει. Οπότε ναι, μπορεί να είσαι απαισιόδοξος και χαρού¬μενος δεν είναι ανάγκη να κάθεσαι όλη μέρα και να κλαίγεσαι. Αυτό το θεωρώ µια μορφή εγωισμού. Είμαστε μικροί και ασήμαντοι και θα χαθούμε µια μέρα, αλλά αυτό δεν είναι λόγοι, να µη χαρούμε το σήμερα».

Δηλαδή άλλο ο απαισιόδοξος και άλλο ο καταθλιπτικός;

«Είναι δύο εντελώς; δια¬φορετικά πράγματα. Η κατάθλιψη είναι συ¬χνά κλινική ασθένεια, Ενώ η απαισιοδοξία δεν είναι. Αντίθετα τη βρίσκω υγιή και, εξάλ¬λου, συνδυάζεται συχνά µε το γέλιο. Το βλέ¬πεις αυτό στα κόμιξ και τις κωμωδίες το κα¬λύτερο χιούμορ είναι το μαύρο. Μερικά πράγματα τα απολαμβάνεις πραγματικά µόνο όταν έχεις γνωρίσει το σκοτάδι».

Τι προσπαθείτε να πετύχετε µε το «Σχο¬λείο της ζωής» που ιδρύσατε πρόσφα¬τα;

«Γράφω βιβλία για πολλά χρόνια, αλλά αυτό που θέλω είναι να αλλάξω την εικόνα μιας κουλούρας μιας κοινωνίας Θέλω να κάνω τους ανθρώπους να πάρουν τις ιδέες στα σοβαρά, να θέλουν να αλλάξουν τη ζωή τους, την καθημερινότητα τους, από τις ιδέ¬ες, την τέχνη, τη φιλοσοφία. Εμπνεύστηκα το "Σχολείο της Ζωής" από την Ακαδημία του Πλάτωνα και τον Κήπο του Επίκουρου. Είναι κάτι περισσότερο από το να διαβάζεις βιβλία µόνος σου ή στο πανεπιστήμιο. Εμείς δεν θέλουμε µόνο να διδάξουμε, αλλά να χρησιμοποιήσουμε τη γνώση για να αλλάξουμε τη ζωή».

Πηγή: Συνέντευξη του Allain de Botton στην Αφροδίτη Πολίτη του «Ε» (4/1/09)